Rok 2015 zakończył się bardzo ciekawą decyzją Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, w której zastosowano obowiązek wypłacenia na rzecz konsumentów konkretnej kwoty w ramach usunięcia trwających skutków naruszeń. Choć w mediach elektronicznych sprawa nie jest jeszcze komentowana (wszak decyzja nie trafiła do Aktualności UOKIK, skąd czerpie się głównie wiedzę o działalności Urzędu) to warto zapoznać się z jej treścią. Decyzja może stanowić nowy trend w postępowaniach w przedmiocie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Przyznawanie przysporzeń na rzecz konsumentów decyzjami Prezesa UOKIK należy bowiem uznać za poważne ryzyko dla przedsiębiorców.
Decyzja, o której tu mowa została wydana w dniu 30 grudnia 2015 r. (wersję z moimi zaznaczeniami można ją pobrać pod linkiem: DDK-28/2015 ). Przypomnę w tym miejscu jedynie, że sprawa dotyczyła szeroko komentowanej swojego czasu w mediach elektronicznych, praktyki T-Mobile Polska sp. z o.o. polegającej na jednostronnym podwyższeniu konsumentom abonamentu z dniem 1 września 2014 r.. Konsument mógł wprawdzie skorzystać z nowej oferty, jak również wypowiedzieć umowę bez konieczności zapłaty kary umownej, ale został poinformowany, że są to jego jedyne opcje. W konsekwencji konsument mógł być przekonany, że nie ma możliwości, by usługi były świadczone na pierwotnie uzgodnionych zasadach, co najmniej do okresu zakończenia obowiązywania umowy.
Prezes UOKIK uznał, że przyjęta procedura jednostronnej zmiany umów zawartych z konsumentami była bezprawna i stanowiła nieuczciwą praktykę rynkową – wprowadzała konsumentów w błąd, co do możliwości dalszego korzystania z usług T-Mobile i zniekształcała ich zachowania rynkowe.
Z punktu widzenia mojej praktyki Decyzja zawiera również cenne rozważania dotyczące sposobu interpretacji stosowania tzw. klauzul modyfikacyjnych w umowach zawieranych z konsumentami, a restrykcyjne stanowisko Prezesa UOKIK w tym zakresie powinno być przestrogą dla każdego przedsiębiorcy, które zawiera tego typu umowy.
Wydaje się jednak, że z punktu widzenia wszystkich przedsiębiorców ciekawsze jest specyficzne ukształtowanie sposobu usunięcia skutków trwających naruszeń. Należy przypomnieć, że decyzja o uznaniu praktyki za naruszającą zbiorowe interesy konsumentów oraz stwierdzająca zaniechanie jej stosowania może określać środki usunięcia trwających skutków naruszenia zbiorowych interesów konsumentów, w szczególności w postaci: zobowiązania przedsiębiorcy do złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia o określonej treści lub formie lub zobowiązania do publikacji decyzji w całości lub w części na koszt przedsiębiorcy. Katalog wyżej wymienionych środków nie jest zamknięty, choć publikacja wydaje się być najczęściej stosowanym dotychczas środkiem w praktyce orzeczniczej Prezesa UOKIK. Być może jednak decyzja w sprawie T-mobile jest „jaskółką” zmian w tym zakresie.
Nie budzi więc wątpliwości, że Prezes Urzędu może nałożyć na przedsiębiorcę inne niż wymienione w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów środki usunięcia trwających skutków naruszenia. Środki te powinny być adekwatne do rodzaju stwierdzonego naruszenia oraz skutków które naruszenie wywołało.
Nie ma co udawać – T-Mobile otrzymał spory cios. Kara pieniężna na poziomie 4,5 mln złotych w ocenie Prezesa UOKIK jest karą „w szczególnie niskiej wysokości”, a to dlatego, że jako okoliczności łagodzące uwzględniono inne środki usunięcia trwających skutków naruszeń, które w tym wypadku zastosowano. Prezes UOKIK nie zrezygnował z publikacji decyzji na stronie internetowej operatora. Dodatkowo Prezes UOKIK nałożył obowiązek wysłania do konsumentów pisemnej informacji oraz SMS , jak również obowiązek dwukrotnej publikacji na jednej z pięciu pierwszych stron dziennika o zasięgu ogólnopolskim ze średnim nakładem dziennym w wysokości co najmniej 100 000 (sto tysięcy) egzemplarzy w module obejmującym co najmniej 25% strony, czarną czcionką Times New Roman nie mniejszą niż 10 (dziesięć) punktów, na jasnym tle informacji o przysługującej konsumentom rekompensacie.
W wielu decyzjach Prezesa UOKIK przyjmowane są zobowiązania przedsiębiorców do przysporzenia majątkowego na rzecz konsumenta. Przykładowo T-mobile przyjmowało już takie zobowiązanie w sprawie zakończonej decyzją RBG-32/2014 z dnia 20 października 2014 r.. Nie spotkałem się natomiast z decyzją, w której obowiązek rekompensaty został ustalony nie w sposób koncyliacyjny (w drodze ustalenia z przedsiębiorcą) a w sposób władczy (jednostronną decyzją Prezesa UOKIK).
W tym wypadku Prezes UOKIK nakazał T-mobile wypłacenie w terminie 4 miesięcy od uprawomocnia się decyzji zryczałtowanej kwoty 65 złotych każdemu z konsumentów, do których została wysłana informacja o jednostronnej zmianie warunków umowy o świadczenie usług telekomunikacyjnych przez T-Mobile Polska S.A. W uzasadnieniu decyzji czytamy:
Za najbardziej adekwatny do stwierdzonego naruszenia środek usunięcia trwających skutków naruszenia Prezes Urzędu uznał przyznanie konsumentom przysporzenia finansowego jako swoistej rekompensaty z tytułu stosowania nieuczciwej praktyki rynkowej, a w konsekwencji praktyki naruszającej zbiorowe interesy konsumentów.
Mając na uwadze, że ekonomiczny uszczerbek, jakiego doznał konsument na skutek praktyki Spółki, jest niejako wtórny w stosunku do naruszenia podstawowego prawa strony umowy, jakim jest wykonywanie przez drugą stronę jej praw i obowiązków zgodnie z ustalonymi w umowie zasadami oraz przepisami powszechnie obowiązującego prawa, jak również fakt, że nałożone przez Prezesa Urzędu w oparciu o art. 26 ust. 2 uokik na przedsiębiorcę obowiązki nie pełnią roli odszkodowania w rozumieniu przepisów kc, Prezes Urzędu zdecydował się na przyjęcie uśrednionej wartości rekompensaty dla wszystkich konsumentów dotkniętych praktyką T-Mobile.
Bardzo dziwne jest, iż mediom elektronicznym umknęła decyzja, która w mojej ocenie, może być oznaką zmiany całej polityki wydawania decyzji w przedmiocie naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Oto Prezes UOKIK uznał bowiem, że trudna do uchwycenia w postępowaniu cywilnym szkoda, powinna być zrekompensowana przez przysporzenie o charakterze majątkowym, którego zasady ustalenia są oderwane od reguł kodeksu cywilnego, a bazują jedynie na fakcie publicznoprawnego stwierdzenia naruszenia zbiorowych interesów konsumentów. Oznacza to, że komentowana decyzja w sposób władczy ustala konkretną korzyść majątkową dla konkretnego konsumenta – nie tylko daje mu roszczenie o zapłatę, ale jeszcze zabezpiecza to roszczenie ryzykami jakie wiążą się z faktem jej niewykonania.
Takie rozumienie funkcji i przydatności decyzji Prezesa UOKIK wpisuje się w żądania wielu konsumentów, którzy wysokie kary (bez konkretnych korzyści na rzecz konkretnych osób) traktowali zwyczajowo jako przejaw impotencji ww. Urzędu.
Z punktu widzenia każdego przedsiębiorcy omawiana decyzja powinna zapalić światło ostrzegawcze, ponieważ może okazać, się, że kara pieniężna przestanie być największą dolegliwością, jakiej należało się obawiać. Łatwo bowiem wyobrazić sobie ekonomiczne skutki odpowiednio ukształtowanego obowiązku usunięcia trwających skutków naruszeń, który polega na przysporzeniu na rzecz wielu konsumentów. W tym kontekście dalsze historia komentowanej decyzji może okazać się niezwykle istotna dla oceny gospodarczego ryzyka działań każdego przedsiębiorcy, które mogą dotyczyć konsumentów.
Mam nadzieję,że UOKiK dopatrzy się podobnych naruszeń praktykowanych przez pewną platformę cyfrową
Jeśli chodzi tu o ITI Neovision S.A. z siedzibą w Warszawie (dawniej: CANAL+ Cyfrowy S.A. z siedzibą w Warszawie) to Prezes UOKIK zakończył postępowania wydając decyzje, w których przyjął zobowiązania uzgodnione z przedsiębiorcą. Szczególnie ciekawa jest w tym względzie decyzja DDK 2/2105 z 27 marca 2015 r. gdzie zawarto kilka różnego rodzaju przysporzeń na rzecz konsumentów (dodatkowe usługi, wymiany dekoderów, zwrot gotówki). Jest to jednak całkiem inna sytuacja, aniżeli opisywana we wpisie, albowiem przedsiębiorca uzgodnił i zaakceptował taki sposób usunięcia trwających skutków naruszeń – wręcz sam taki sposób zaproponował, a w konsekwencji uzyskania aprobaty Prezesa UOKIK uniknął kary. W opisywanej w komentowanym wpisie sprawie przysporzenie majątkowe zostało nałożone jednostronnie i dodatkowo nałożona została kara.